Jak uniknąć odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki kapitałowej?

Zaległości podatkowe to podatki niezapłacone w terminie, niezapłacone w terminie płatności zaliczki na podatek, należności z tytułu podatków, zaliczek na podatek oraz podatków niewpłaconych w terminie przez płatnika lub inkasenta, nienależnie  pobrane nadpłaty lub pobrane w wysokości zawyżonej, nienależnie lub w wysokości zawyżonej otrzymany zwrot podatku, nienależnie lub w wysokości zawyżonej pobrane wynagrodzenie płatników lub inkasentów, otrzymanie oprocentowania nienależnej nadpłaty bądź zwrotu podatku. Istotne dla członków zarządu spółek kapitałowych jest to, że powyżej wymienione zaległości podatkowe mogą również obciążyć ich samych.

Przesłanki odpowiedzialności członków zarządu za zaległości podatkowe

Odpowiedzialność członków zarządu za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji oraz spółki akcyjnej w organizacji powstaje pod warunkiem, że egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Jest to pierwsza pozytywna przesłanka, która warunkuje odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych za zaległości podatkowe. Druga pozytywna przesłanka odpowiedzialności tej kategorii podmiotów jest związana z wykazaniem, że zaległości dotyczą zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu oraz zaległości powstały w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.

Bezskuteczność może dotyczyć całości bądź części egzekucji prowadzonej do majątku podatnika (spółki). Bezskuteczność egzekucji nie musi więc dotyczyć całego majątku spółki. Sformułowania dotyczącego bezskuteczności egzekucji w części nie należy rozumieć jako bezskuteczności pewnego zakresu prowadzonej egzekucji, tj. braku możliwości zaspokojenia wierzyciela z określonej części majątku dłużnika, np. z nieruchomości, ale jako sytuację w której prowadzona egzekucja ze wszystkich aktywów majątkowych dłużnika przyniosła wprawdzie efekty w postaci częściowego zaspokojenia wierzyciela, ale ostatecznie okazała się bezskuteczna. Co do zasady, organ egzekucyjny powinien kierować egzekucję do całego majątku spółki. Nierzadkie są jednak przypadki ukrywania przez spółkę jej majątku, zatem powyższa reguła może zostać zachowana jedynie wówczas, gdy organ egzekucyjny zidentyfikował i w kompletny sposób skatalogował cały majątek spółki. Dla uznania egzekucji za bezskuteczną nie wystarcza sam fakt niezaspokojenia roszczenia podatkowego, ale powinno tu być wydane równocześnie odrębne postanowienie o bezskuteczności egzekucji, przez właściwy organ egzekucyjny.

Uznanie egzekucji za bezskuteczną może nastąpić także w przypadku, kiedy nie ujawniono majątku w trybie postępowania o wyjawienie majątku. Wierzyciel, który wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej wierzytelności, może żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku, z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują oraz przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych. Wierzyciel może żądać wyjawienia majątku także przed wszczęciem egzekucji, jeżeli uprawdopodobni, że nie uzyska zaspokojenia w pełni swej należności ze znanego mu majątku albo z przypadających dłużnikowi bieżących świadczeń periodycznych za okres sześciu miesięcy. Bezskuteczność egzekucji może mieć miejsce również wtedy gdy oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości. Podstawą stwierdzenia bezskuteczności egzekucji może być także umorzenie postępowania z powodu braku środków na koszty postępowania upadłościowego.

Problemy ze stwierdzeniem bezskuteczności egzekucji występują w przypadku, gdy egzekucja jest prowadzona z majątku, z którego mogłoby nastąpić pokrycie zaległości podatkowych, ale kolejne egzekucje nie dochodzą do skutku, z powodu braku chętnych nabywców. Wówczas przyjmuje się, że organ podatkowy nie może orzec odpowiedzialności podatkowej członków zarządu, gdyż egzekucja nie została zakończona. Dla wykazania bezskuteczności egzekucji wierzyciel podatkowy powinien przejąć majątek na własność w celu wygaśnięcia zobowiązania poprzez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych.

Oprócz stwierdzenia bezskuteczności egzekucji musi zostać jeszcze spełniona druga przesłanka pozytywna, zgodnie z którą organ podatkowy powinien wykazać okoliczności pełnienia obowiązków członka zarządu z tytułu tych zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich tych obowiązków oraz tych zaległości które powstały w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. Nie należy utożsamiać zwrotu „pełnienie obowiązków”, z treścią wpisu do rejestru handlowego. Wpis ma bowiem jedynie charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Decydujące znaczenie ma rzeczywiste pełnienie tych obowiązków przez członka zarządu w chwili powstania zaległości podatkowych.

Przesłanki wyłączające odpowiedzialność członka zarządu

Dla ustalenia odpowiedzialności członka zarządu spółek kapitałowych za zaległości podatkowe niezbędne jest nie tylko ustalenie jej przesłanek pozytywnych, ale także wykazanie, że nie zachodzą przesłanki wyłączające tę odpowiedzialność. Zaistnienie negatywnych przesłanek odpowiedzialności członków zarządu spółek kapitałowych wyklucza orzeczenie o ich odpowiedzialności jako osób trzecich. Członek zarządu spółki kapitałowej nie ponosi odpowiedzialności za zaległości podatkowe jeśli wykaże, że właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy albo wskaże mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Omawiając pierwszą przesłankę wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu w sytuacji, gdy zgłoszono stosowny wniosek o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, należy podkreślić, że nie ma wymogu aby zgłosił go członek zarządu. Zatem zgłoszenie stosownego wniosku we właściwym czasie przez jakikolwiek uprawniony podmiot zwalnia z odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki kapitałowej wszystkich członków zarządu. Odpowiedzialność wyłączać będzie brak winy w każdej jej postaci, co oznacza, że członek zarządu będzie odpowiadał w świetle tego przepisu za zaległości spółki, jeżeli nie podjął stosownych działań zarówno z winy umyślnej jak i nieumyślnej. Brak winy konkretnego członka zarządu spółki kapitałowej w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) będzie zachodził np. wtedy, gdy z powodu choroby lub innych usprawiedliwionych przeszkód nie mógł on brać udziału w czynnościach zarządu, a co za tym idzie nie mógł stwierdzić istnienia podstaw do wszczęcia postępowania upadłościowego lub układowego. Również nie ponosi winy członek zarządu w sytuacji gdy został wprowadzony w błąd co do stanu majątku spółki przez innych członków zarządu (np. poprzez fałszywe dane w bilansie spółki).

Za zgłoszony we właściwym czasie może być uznany wniosek o ogłoszenie upadłości, gdy zostanie wykazane, że zgłaszający go zarząd (członek zarządu) uczynił ze swej strony wszystko, aby nie dopuścić do zniweczenia celu postępowania upadłościowego poprzez stworzenie sytuacji, w której tylko niektórzy wierzyciele są zaspokajani kosztem innych. Do ustalenia więc, czy przedmiotowy wniosek został zgłoszony we właściwym czasie, należy zawsze odnieść się do konkretnej sytuacji i oceniać przez pryzmat zagrożonych interesów konkretnych wierzycieli.

Druga przesłanka zwalniająca z odpowiedzialności wymaga wskazania majątku, który pozwala na zaspokojenie wierzyciela w znacznej części. Na tle tej przesłanki zasadnicze znaczenie ma rozstrzygnięcie co oznacza pojęcie „mienie” w tym kontekście oraz co rozumie ustawodawca poprzez sformułowanie „zaspokojenie zaległości spółki w znacznej części”. Chodzi o wskazanie takiego mienia, z którego skutecznie, chociażby częściowo, można zaspokoić zaległości podatkowe. Wskazanie mienia, z którego możliwa jest egzekucja, by skutecznie ochronić od odpowiedzialności członka zarządu spółki, musi nastąpić w chwili, w której toczy się postępowanie w kwestii odpowiedzialności. Mienie wskazane przez członka zarządu lub też byłego członka zarządu, z którego możliwa jest egzekucja musi istnieć w czasie prowadzenia postępowania o przeniesienie odpowiedzialności. Jeżeli możliwa jest egzekucja ze wskazanego mienia, to wówczas przeniesienie tej odpowiedzialności jest niecelowe.

Kancelaria Prawna Skarbiec