Nowelizacja ustawy o radiofonii i telewizji. Oto najważniejsze proponowane zmiany

Wspomniana dyrektywa (2018/1808) ma zmienić przepisy dotyczące programów tv oraz audiowizualnych usług medialnych na żądanie – VoD), ma objąć także dostawców platform udostępniania wideo, którzy – według MKiDN – konkurują na tym samym rynku o odbiorców i przychody, co nadawcy TV.

Co zatem miałby zmienić projekt poddawany konsultacjom? Zasady działania dostawców usług medialnych, wprowadzenie wykazu usług na żądanie, by ustalić kto podlega prawu; zasady działania i zakres kompetencji KRRiT w tej sprawie, zmiana obowiązków informacyjnych dostawców usług medialnych, zakres ochrony konsumentów - szczególnie małoletnich, zmiana zasad promowania i wspierania twórczości europejskiej przez dostawców usług medialnych; stosowania udogodnień dla niepełnosprawnych w usługach VoD, regulacje dotyczące działalności, które dostarczają platformy udostępniające treści wideo.

Obowiązująca ustawa o radiofonii i telewizji nie miałaby być drastycznie zmieniona - dodano by rozdział dotyczący „Platform udostępniania wideo” (6b). Nowelizacja miałaby objąć również ustawę z 30 czerwca 2005 roku o kinematografii i poszerzyć katalog podmiotów, które musiałyby dokonywać wpłat na rzecz Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej.

Rejestracja podmiotów VoD

Ministerstwo uzasadnia, że wspomniana nowelizacja jest konieczna w związku z implementacją dyrektywy, która zobowiązuje państwa członkowskie do prowadzenia publicznie dostępnego wykazu dostawców usług medialnych. Taki spis podmiotów będzie prowadzić Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, ma być on dostępny dla wszystkich zainteresowanych, a dostawcy usług medialnych będą mieć również obowiązek informowania KRRiT o kierowaniu swoich programów (objętych koncesją) do innych państw.

Programy nieobjęte koncesją będą jedynie zgłaszane do rejestru. Taki wniosek ma mieć jedynie formalny charakter, organ nie będzie mógł odmówić wpisania danego podmiotu. Serwis, który nie dokona takiej rejestracji będzie ukarany dwudziestokrotnością przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.

Przekaz handlowy, sponsorowanie i lokowanie produktu

Wśród propozycji znowelizowane miałyby być także zapisy art. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, które dotyczą przekazu handlowego, sponsorowania i lokowania produktu.

Przekazem handlowym miałby być każdy przekaz, w tym obrazy z dźwiękiem lub bez dźwięku albo tylko dźwięki, który „ma służyć bezpośrednio lub pośrednio promocji towarów, usług lub renomy podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą lub zawodową, towarzyszący audycji lub wideo stworzonemu przez użytkownika lub włączony do nich, w zamian za opłatę lub podobne wynagrodzenie, albo w celach autopromocji, w szczególności reklama, sponsorowanie, telesprzedaż i lokowanie produktu”.

Z kolei sponsorowaniem ma być każdy wkład w finansowanie usługi medialnej, platformy udostępniania wideo, audycji lub wideo stworzonego przez użytkownika, przez podmiot, który nie dostarcza usług medialnych, platform udostępniania wideo, wideo stworzonych przez użytkownika i nie produkuje audycji, w celu promocji jego nazwy, firmy, renomy, działalności, towaru lub usługi, znaku towarowego lub innego oznaczenia indywidualizującego.

Natomiast za lokowanie produktu miałby być uznany taki przekaz handlowy, który polega na przedstawieniu lub nawiązaniu do towaru, usługi lub ich znaku towarowego „w taki sposób, że stanowią one element samej audycji lub wideo stworzonego przez użytkownika w zamian za opłatę lub podobne wynagrodzenie, a także w postaci nieodpłatnego udostępnienia towaru lub usługi”. Podstawową zmianą jest zasada dotycząca dodania zapisu o „wideo stworzonym przez użytkownika” lub „platformy udostępniania wideo”.

Zmianie ulegną też zapisy dotyczące pojęcia „audycji”. Będą mogły być również umieszczane na platformach udostępniania wideo. Usunięty ma zostać z kolei zapis, że stanowi ona odrębną całość (ze względu „na treść, formę, przeznaczenie lub autorstwo).

Zmiany dotyczące emisji reklam

Dyrektywa zmienia też brzmienie art. 23  ustawy o radiofonii i telewizji – dotychczasowy limit 12 minut emisji przekazów handlowych i telesprzedaży w ciągu godziny zegarowej miałby zostać zniesiony, a doba miałaby zostać podzielona na trzy przedziały czasowe:
- od godziny 06.00 do godz. 18.00 – łączny czas nadawania reklam i telesprzedaży w tym przedziale czasowym nie może przekroczyć 20 proc. czasu nadawania, czyli łącznie 144 minut;
- od godziny 18.00 do 24.00 – łączny czas nadawania reklam i telesprzedaży w tym przedziale czasowym nie może przekroczyć 20 proc. czasu nadawania, czyli łącznie 72 minut;
- od godziny 24.00 do 6.00 – brak limitów, nadawcy dysponują pełną swobodą w tym przedziale czasowym.

Zmiana ta została uzasadniona koniecznością „zapewnienie nadawcom większej elastyczności w pozyskaniu finansowania z wpływów reklamowych”. W ten sposób „mogliby decydować, kiedy zamieszczać reklamy, tak by zmaksymalizować popyt wśród reklamodawców i przepływ widzów. Niemniej jednak niezbędne jest też utrzymanie odpowiedniego poziomu ochrony konsumenta w tym względzie, ponieważ elastyczność taka mogłaby narazić widzów na nadmierną liczbę reklam w porach największej oglądalności. W godz. 6.00–18.00 i w godz. 18.00–24.00 powinny więc obowiązywać konkretne limity” – stwierdzono w projekcie.

Projektowana ustawa zakłada podział doby na trzy przedziały czasowe, z czego dwa miałyby zawierać ilościowe ograniczenia emisji reklam (między 24.00-6.00 utrzymywanie limitów reklamowych w tym czasie nie ma uzasadnienia).

Jednocześnie miałyby zostać utrzymanie zapisy dotyczące dopuszczalnej częstotliwości przerywania audycji w celu nadania reklamy, co miałoby zapobiec sytuacjom w której nadawcy z uwagi na chęć maksymalizacji zysków emitowaliby dużą część dozwolonej dobowej ilości przekazów handlowych w godzinach największej oglądalności.

Miałby zostać także dodany zapis, który zakłada, że nie można przerywać w celu nadania jednej reklamy audycji innych niż wydarzenia sportowe. Do katalogu wyłączone z limitów reklamowych ma zostać dodane ogłoszenie „w związku z audycjami i audiowizualnymi usługami medialnymi innych podmiotów należących do tej samej grupy nadawczej” oraz oznaczenia oddzielające „materiał redakcyjny od telewizyjnych spotów reklamowych lub telesprzedażowych oraz między poszczególnymi spotami”.

Nowelizacja nie zmienia przepisów, zgodnie z którymi wszystkim nadawcom nie wolno przerywać reklamami kilku rodzajów programów: serwisów informacyjnych, audycji religijnych; audycji publicystycznych i dokumentalnych krótszych niż 30 minut oraz programów dla dzieci. Nadal będą też obowiązywać zasady, że w trakcie seriali i programów przerwy reklamowe mogą być nie częściej niż co 20 minut w telewizji, a co 10 minut w radiu, natomiast w przypadku emisji filmów - nie częściej niż co 45 minut. Do limitu czasu reklamowego nie są wliczane plansze sponsorskie i ogłoszenia autopromocyjne nadawców.

Nowe oznaczenia od KRRiT

Kolejna zmiana miałaby objąć symbole graficzne i formuły zapowiedzi, które mogą być treściami nieodpowiednimi dla niepełnoletnich. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ma to przygotować w formie rozporządzenia. - Rozporządzenie to określając m.in. wzory symboli graficznych (w tym nowych symboli oznaczających szkodliwe treści) powinno brać pod uwagę nowe możliwości techniczne przekazywania informacji odbiorcom. Właściwe wydaje się rozważenie umieszczania stosownych oznaczeń - informacji o treściach np. w elektronicznym przewodniku po programach (EPG) – napisano w nowelizacji.

Nie zmieniają się przepisy obowiązujące nadawców radiowych, którzy muszą ostrzegać w komunikatach przed emisją treści pornograficznych i eksponujących przemoc (zgodnie z przepisami mogą one pojawiać się tylko w godz. 23-6). W praktyce takie treści nie są emitowane przez nadawców radiowych.

Zakaz spotów niezdrowej żywności przy programach dla dzieci

W nowelizacji wprowadzono ostrzejsze i konkretniejsze przepisy dotyczące nieemitowania spotów niezdrowej żywności przy programach, serialach i filmach dla dzieci.

Obecnie regulacje wskazują, że „audycjom dla dzieci nie powinny towarzyszyć przekazy handlowe dotyczące artykułów spożywczych lub napojów zawierających składniki, których obecność w nadmiernych ilościach w codziennej diecie jest niewskazana”. KRRiT po konsultacji z ministrem zdrowia będzie mogła wydać rozporządzenie z listą takich produktów i zasadami promowania ich w telewizji, „dążąc do zachęcenia nadawców do przeciwdziałania promowaniu niezdrowego odżywiania wśród dzieci oraz uwzględnić charakter programów, ich wpływ na kształtowanie opinii publicznej i oddziaływanie na interesy odbiorców, bez nakładania nieuzasadnionych obowiązków na nadawców”.

Nowelizacja mówi wprost o zakazie emisji reklam niezdrowej żywności. - Przekazy handlowe dotyczące środków spożywczych, w tym napojów zawierających przynajmniej jeden składnik, którego spożycie w nadmiernych ilościach w codziennej diecie jest niewskazane, nie mogą być umieszczane przed audycjami, które ze względu na porę nadawania i treść są skierowane głównie do dzieci w wieku do 12 lat, w trakcie ich  trwania oraz po ich zakończeniu - napisano.

Kolejny przepis ma stanowić, że „minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, wykaz grup środków spożywczych, w tym napojów, zawierających składniki, których spożycie w nadmiernych ilościach w codziennej diecie jest niewskazane, mając na względzie aktualny stan wiedzy z zakresu prawidłowego żywienia”.

- Zmiana w tym zakresie jest niezbędna z uwagi na niejednoznaczny charakter obecnie obowiązujących regulacji. Ochrona dzieci w tym wypadku ma szczególne znaczenie -nie są one w stanie odróżnić przekazu reklamowego od innego rodzaju przekazu. Ulegają łatwo wszystkim sugestiom płynącym z przekazów reklamowych, także tym, które mogą mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie i samopoczucie – stwierdziło MKiDN w uzasadnieniu.

Ochrona małoletnich

W projekcie nowelizacji zawarto także zapisy, że platformy internetowe będą zobowiązane do ograniczania dostępu do nieodpowiednich treści najmłodszym użytkownikom. Według MKiDN to materiały, które „zagrażają fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich” internautów. Serwisy będą musiały wdrożyć narzędzia, które pomogą w kontroli materiałów dla najmłodszych, by nie miały one dostępy do niepożądanych treści (nie wskazano jednak, jakie mają to być narzędzia). Może to być na przykład weryfikacja wieku użytkowników czy oznaczenia wiekowe.

Serwisy miałyby jednak nie odpowiadać za treści zamieszczane w nich przez użytkowników, ale wiadomo, że nie powinny się tam znaleźć wideo, które byłyby przejawem nienawiści do grup społecznych ze względu na: płeć, rasę, kolor skóry, religię czy przekonania. Zakaz dotyczyć ma także treści o charakterze terrorystycznym oraz pornografii z udziałem nieletnich. Konieczne będzie także wprowadzenie mechanizmu zgłaszania niepożądanych treści przez te serwisy i ich reakcja w ciągu nie dłuższym niż 7 dni. Treści, które złamią prawo będą musiały zostać zablokowane.

Wpłaty na rzecz PISF

Wspominana dyrektywa nakłada także obowiązki na nadawców, którzy nie podlegają polskiemu prawu, ale w Polsce osiągają przychody w związku z dostarczaniem usługi medialnej. Chodzi o tzw. „podatek od Netflixa” - obowiązek dokonywania wpłat na rzecz PISF będzie dotyczyć wyłącznie przychodów osiąganych na terytorium Rzeczypospolitej.

Dyrektywa wskazuje, że podmioty mające siedzibę poza terytorium kraju pobierającego opłatę, powinny być z niej zwolnione, jeśli osiągają niskie przychody lub mają małą widownię.

Udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami

Dyrektywa wskazuje, że państwa powinny zapewnić, aby usługi medialne „stawały się, z zastosowaniem proporcjonalnych środków stopniowo i w sposób ciągły coraz bardziej dostępne dla osób z niepełnosprawnościami”.

Obecna ustawa o radiofonii i telewizji określa, że docelowo (od 2025 r.) nadawcy programów telewizyjnych mają zapewniać, aby 50 proc. rozpowszechnianych audycji posiadało udogodnienia dla niepełnosprawnych. W propozycji zmian znalazły się zapisy, by audiowizualne usługi medialne na żądanie również były objęte procentowym udziałem w katalogu audycji z udogodnieniami. Podmioty miałyby dwa-trzy lata na zwiększanie poziomu takich audycji w swojej ofercie.

Informowanie o strukturze właścicielskiej

Nadawca będzie musiał także zapewnić łatwy, bezpośredni i stały dostęp do nazwisk osób wchodzących w skład jego organów, a nadawca prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki prawa handlowego będzie musiał zapewnić bezpośredni i stały dostęp do informacji dotyczących – w zależności od formy prawnej prowadzonej działalności – wspólników, komplementariuszy, udziałowców lub akcjonariuszy (nie dotyczy tych z poniżej 5 proc. udziałów). Nadawca będzie musiał także zapewnić dostęp do informacji o strukturze właścicielskiej, takich jak: imię i nazwisko lub nazwa wspólnika, komplementariusza lub akcjonariusza na swoich stronach internetowych. Dotyczyć ma to też dostarczania usług medialnych, wydawania prasy i dostarczania audiowizualnych usług medialnych na żądanie.

Dyrektywa nakłada też obowiązek zapewnienia usługobiorcom usług medialnych łatwego, bezpośredniego i stałego dostępu do informacji o państwie członkowskim sprawującym nad nim jurysdykcję, tak by odbiorca mógł w pełni zidentyfikować dostawcę usługi medialnej.

Odrzucenie sprawozdania KRRiT tylko z uzasadnieniem

Ustawa o radiofonii i telewizji obecnie nie nakłada obowiązku uzasadniania odrzucenia sprawozdania z działalności KRRiT za ubiegły rok przez Sejm RP i Senat RP, a następnie potwierdzenie wygaśnięcia kadencji przez Prezydenta RP. W takiej sytuacji odwołani zostaliby wszyscy członkowie KRRiT. W nowelizacji zaproponowano, by ewentualne odrzucenie sprawozdania było obowiązkowo uzasadniane.

Ministerstwo Kultury zaprosiło do konsultacji publicznych 66 podmiotów: nadawców, operatorów, związki pracodawców i stowarzyszenia, które prowadzą działalność na rynku medialnych lub zajmują się nią na co dzień w jakiejkolwiek formie.